ՎԱԶԳԵՆ   ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

․․․ չի բացառվում, որ կգա մի պահ, երբ Հայաստանն առաջինը կճանաչի Արցախի անկախությունը, և Արցախը հանրաքվեի միջոցով և Հայաստանի խորհրդարանի համաձայնությամբ կվերամիավորվի Հայաստանին։ Չնայած կարծում եմ, որ նույնիսկ այդ դեպքում Արցախը չի դառնա ուղղակի Հայաստանի մարզ, այլ կունենա շատ ավելի բարձր կարգավիճակ, քան ունեն մեր մարզերը։ Բայց այս պահին Արցախի անկախությունն ու ինքնուրույնությունը կորցնելու և Հայաստանին վերամիավորելու չմտածված կամ այլ խնդիրներ հետապնդող հայտարարությունները վտանգում են ոչ միայն Արցախի հարցի լուծումը, այլ նաև Հայաստանի ու Արցախի անվտանգությունը։

«Անցումային արդարադատության անցնելու համար Հայաստանում ոչ մի նախադրյալներ չկան: Անցումային արդարադատության անցնում են այն երկրներում, որտեղ ներսում տեղի է ունեցել քաղաքացիական պատերազմ՝ կա՛մ ֆաշիստականից անցնում ես դեմոկրատական ռեժիմի, կա՛մ տոտալիտարից, որտեղ 100-ավոր բանտարկյալներ կան, անցնում ես դեմոկրատականի: Հայաստանը նախկինում ոչ մի ցուցակում չի համարվել տոտալիտար պետություն, անգամ ավտորիտար չի համարվել: 

- Եթե ուշադիր նայեք բոլոր այն փաստաթղթերը, որոնք Հանրային խորհուրդը ներկայացրել է նախագահին որպես հայտարարություն, դիրքորոշում կամ որոշում, կամ էլ մամուլում հրապարակված կարծիքները, հարցազրույցները, ապա կտեսնեք, որ շատ դեպքերում դրանք դեմ են եղել կամ չեն համընկել իշխանության նախագծերի ու որոշումների հետ, արվել են որոշակի առաջարկություններ։ Օրինակները բազմաթիվ են՝ սկսած «Մոսկվա» կինոթատրոնի ամառային դահլիճի հարցից և վերջացրած օտարալեզու դպրոցների հարցով, ավիացիայի ոլորտով, «Զվարթնոցի» աշտարակով, կուտակային կենսաթոշակներով, «էլեկտրիկ Երևանով» և այլն։ Այդ ամենի վերաբերյալ և՛ հայտարարություններ են արվել, և՛ առաջարկություններ են ներկայացվել նախագահին ու կառավարությանը, և՛ հարցազրույցներ են տրվել։

 Բայց այս ամենի մեջ ինձ ուրիշ բան է մտահոգում․ մենք դաստիարակություն ենք ստացել մեր ընտանիքներում, բակում, դպրոցում, հասարակության մեջ, անցել ենք տասնյակ տարիների կյանք, և ես առաջին անգամ եմ լսում, որ մարդն ինքն իրեն հռչակի նման կարգավիճակ։ 

 1996թ. մենք հատորներով ապացույցներ ներկայացրինք, որ ընտրությունները կեղծվել են, դա բավարար պետք է լիներ, որպեսզի Սահմանադրական դատարանը որոշում ընդուներ երկրորդ փուլի վերաբերյալ, չընդունեց, իսկ 2008թ. ընտրություններին ոչ մի փաստաթուղթ չներկայացվեց, որ պարտադրեիր քննարկել: Երեք հոգի էին շատ ձայն հավաքել, Տեր-Պետրոսյանը հայտարարեց, որ ավելի քան 60 տոկոս ձայն է հավաքել, ասաց՝ ես պիտի դառնամ նախագահ, թե չէ լուծարելու եմ պետությունը, ու լուծարման պրոցես էր գնում:

«Ի՞նչ է նշանակում «նոր Հայաստան»: Մեր մոտ եղել է մեծ պոռթկում 80-ականների վերջում, որն էապես փոխել է հայ ժողովրդի պատմությունը: Հսկայական կայսրությունը, որի մեջ էինք գտնվում՝ փլուզվել է: Հայաստանը դարձել է անկախ պետություն: Հայաստանը որոշում է ընդունել, որ իր երկրի ներսում կառավարման համակարգը լինի բազմակուսակցական, ժողովրդավարական: Հայաստանը որոշել է, որ տնտեսությունը պետք է դնի մասնավորի եւ շուկայական հիմքերի վրա: Հայաստանը որոշում է ընդունել, որ պետք է հետապնդի Ցեղասպանության ճանաչման հարցը: Որոշում է ընդունել, որ Ղարաբաղն անբաժանելի է Հայաստանից, հռչակագիր է գրվել, որից հետո ինչ-որ ճանապարհով է գնացել՝ պատերազմ է հաղթել և այլն: Արանքում ընտրություններ էլ են կեղծվել, կոռուպցիա է եղել՝ դրանք այն հիվանդություններն են, որոնք պետք է բուժվեն: Ինչո՞ւ պետք է մենք այս պահը համարենք նոր:

Սա մեզ համար միայն Արցախի հարց չէ, սա համազգային հարց է։Բայց բանակցությունները պահանջում են նաև որոշակի փորձ,որոշակի հմտություններ։ Օրինակ, երբ ասվում է, որ դիմացինները կամ միջնորդները պետք է պարզաբանեն բանակցությունների սեղանին դրված փաստաթղթի իմաստն ու բովանդակությունը, դա դիվանագիտական տեսակետից ճիշտ քայլ չէ։ Եթե երկու երկիր պայմանագիր են կնքում, և դրա մեջ կան անորոշություններ, դու չպետք է թողնես, որ դիմացինը կամ երրորդ կողմը պարզաբանի այդ անորոշությունները, այլ դու պետք է թելադրես քո՛ բացատրությունները։ Եթե դիմացինը տա իր բացատրությունը, հետո շատ դժվար կլինի դրա դեմ պայքարել։ Այդ անորոշությունն ինչ-որ իմաստով օգտակար է, և դու պետք է դա օգտագործես քո օգտին։
 

 Բանակցությունները շատ վաղուց փակուղու մեջ են: Եվ ես անկեղծ կլինեմ՝ փակուղուց դուրս գալու ճանապարհ չեմ տեսնում՝ առանց որևէ կողմի պարտության: -Այդ դեպքում՝ ո՞րն է մեր անելիքը: -Ղարաբաղյան հարցը կլուծվի այն պետության օգտին, որը կզարգանա ավելի արագ և ուժերի հարաբերակցությունը մեծապես կփոխի իր օգտին:

 Ռոբերտ Քոչարյանին կարելի է ինչ-ինչ հարցերում մեղադրել, բայց եթե «Մարտի 1-ի» հարցում է մեղադրվում, ապա եղել է երկու կողմ, և, իսկապես, ինքը` որպես նախագահ, քայլեր է արել: Այդ քայլերով գերազանցե՞լ է լիազորությունները, թե՞ ոչ. իրավաբանները պետք է ասեն: Բայց իմ տպավորությունն այն է, որ նրանք Քոչարյանին միակողմանի քավության նոխազ են դարձնում: Թող երկու կողմին էլ բռնեն, քննեն ու տեսնեն, թե դեպքերն ինչպես են եղել«: Մարտի 1»-ի մասին իմ կարծիքն ասել եմ և նորից գտնում եմ, որ Ռոբերտ Քոչարյանին ու էլի շատ մարդկանց կարելի է մեղադրել տարբեր հարցերում, այս հարցում նրա նկատմամբ մեղադրանքը գտնում եմ արհեստական: