ՎԱԶԳԵՆ   ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Առաջինն ազգային գաղափարախոսությունն էր: Գրվեց «Երրորդ ուժի բացառման օրենքը» հոդվածը, գրվեց «Գնացքից թռչելու ժամանակը», հանրահավաքում հայտարարվեց, որ «մենք չունենք մշտական բարեկամ և մշտական թշնամի», հռչակվեցին շարժման գաղափարական սկզբունքները, և այդ ամենը բուռն կերպով քննարկվեց հասարակության շրջանում: Դա նշանակում էր վերանայել ամբողջ ազգային քաղաքականությունը, որն իշխող էր եղել հայ հասարակության մեջ նախորդ երկու հարյուր տարվա ընթացքում: Եվ այն, որ մտավորականները չէին ընդունում դա, ոչ թե սերնդափոխությունից էր գալիս կամ այն հանգամանքից, որ իրենք ծախված էին, այլ շատ հստակ ձևակերպված միտք կար, որ Հայաստանն անկախ լինել չի կարող, որովհետև թուրքերը կոչնչացնեն Հայաստանը, մենք այս տարածաշրջանում առանց Ռուսաստանի ապրել չենք կարող, և մի օր Ռուսաստանը կվերցնի մեր հողերը ու կվերադարձնի մեզ: Այդ մտածողությունը շատ խորն էր արմատացած մեր մտավորականության մեջ, և բնական էր, որ մտավորականությունն ընդդիմացավ այն նոր գաղափարներին, որոնք առաջացան ազգային գաղափարախոսության մեջ:

Ներկայումս նման խորհուրդներ տարբեր գործառույթներով գործում են աշխարհի շուրջ 80 երկրներում՝ ինչպես Եվրոպայում (Ֆրանսիա, Իտալիա, Իսպանիա, Պորտուգալիս, Հունաստան և այլն), Աֆրիկայում (Ալժիր, Մարոկկո, Թունիս, Նիգերիա, Կամերուն, Կոնգո և այլն), Ասիայում (Իսրայել, Վիետնամ, Հարավային Կորեա և այլն), Լատինական Ամերիկայի մի շարք երկրներում, այնպես էլ տարբեր մայրցամաքներում գտնվող այնպիսի խոշոր պետություններում, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Բրազիլիան, Չինաստանը: Դրանց մեծ մասը՝ մոտ 70 երկիր, ստեղծել է միջազգային ասոցիացիա (AICESIS) փորձի փոխանակման և միասնական գործունեության նպատակով, որը միաժամանակ սերտորեն համագործակցում է ՄԱԿ-ի հետ:

Իմ պաշտպանության նախարար եղած ժամանակ իրականացված հաջող գործողություններից էր նաեւ Կապանի լեզվակը ազատագրելը: Մի օրվա ընթացքում կարողացանք դա իրականացնել, եւ կրակոցների ու գնդակոծությունների տակ գտնվող Կապանը միանգամից փրկվեց: Ադրբեջանցիներն այդ օպերացիայի ժամանակ ինքնաթիռներ ուղարկեցին, գնդակոծեցին Կապանը: Ցավոք, բազմաթիվ զոհեր ունեցանք խաղաղ բնակչության շրջանում, բայց կարողացանք հաջողությամբ ավարտել օպերացիան:

 Ես այն ժամանակ գաղտնի դիմեցի մի քանի հոգու, ում համարում էի մասնագետ՝ եթե այս պայքարը հանգեցնի պատերազմի, ինչով կավարտվի այն: Այդ իսկապես շատ հայրենասեր մարդիկ համարում էին, որ ամեն ինչ պետք է անել՝ խուսափելու պատերազմից, որովհետեւ զուտ ռեսուրսները հաշվի առնելով՝ Հայաստանը կպարտվի: Սակայն հասկանալի էր, որ դա միայն մեզանից չի կախված, որովհետեւ մեր դիմացինն անընդհատ մտածում էր պատերազմելու մասին, քանի որ կարծում էր, որ դա իր համար շահավետ կլինի: Բայց հետո ինքն ընկավ ծուղակի մեջ: Ուստի «Ղարաբաղ» կոմիտեով մի կողմից առաջ էինք մղում հարցը սահմանադրական ճանապարհով լուծելու գաղափարը՝ ձգտելով օրենքների, միջազգային իրավունքի հարցում գործընկերներ գտնել ամբողջ աշխարհում, մյուս կողմից, հասկանալով պատերազմի անխուսափելիությունը, ինչ-որ ձեւով, այսպես ասած՝ տակից խրախուսում էինք կամավորական ջոկատների ստեղծումը:

Նրանք, ովքեր իրենց առջև դրել էին գոյատևման հարցը, նրանց մի զգալի մասը չի էլ կարողանում անգամ գոյատևել: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր մեծ խնդիրներ էին իրենց առջև դնում, այդ խնդիրների գոնե մի մասն իրականացրել են: Չի կարելի նպատակ դնել՝ մի կերպ յոլա գնալ կամ գոյատևել: Որևէ ժողովուրդ, եթե այդպիսի խնդիր դնի, ոչնչի չի կարող հասնել: 

Ես մեր ժողովրդին կցանկանամ, որ մի քիչ վճռական լինի իր կարիքներն իշխանությունների առաջ ներկայացնելիս, երկրին այնքան նվիրված լինի, որ նույնիսկ ծանր պայմաններում չթողնի-հեռանա եւ հավատա, որ այս երկիրը հնարավոր է դարձնել զարգացած, բարգավաճող: 

Միաժամանակ ուզում եմ նշել, որ սա պատմական նշանակություն ունի Հայաստանի համար, որովհետև հազարամյակների ընթացքում մեզ մոտ միշտ եղել է «կա´մ, կա´մ». կա´մ Պարսկաստան, կա´մ Բյուզանդիա, կա´մ Ռուսաստան, կա´մ Թուրքիա, կա´մ սա, կա´մ նա, և մենք միշտ տուժել ենք դրանից: Առաջին անգամ մենք այդ բանաձևը դարձրինք «և´, և´»: 

Գիտության ոլորտ կմտնեն մարդիկ, որոնք իսկապես արժանի են գիտությամբ զբաղվելու և ցանկություն ունեն, ոչ թե գալիս են բանակից ազատվելու համար: Այսինքն՝ կնվազի կոռուպցիան, կնվազեն բացասական երևույթները, կդժվարանա որոշ պաշտոնյաների՝ իրենց երեխաներին բանակից ազատելու ճանապարհը, և այդ տեսանկյունից գիտության համար դրական կողմ կա: Բացի ամեն ինչից, հայրենիքի պաշտպանությունը վերաբերում է բոլորին հավասարապես Ինչ վերաբերում է բացասականին, ապա պետք է ըստ ոլորտների նայել: