Անկախության 21-ամյակի առթիվ «Անկախի» զրուցակիցն է քաղաքական-հասարակական գործիչ, Ազգային ժողովրդավարական միության նախագահ, ՀՀ Հանրային խորհրդի նախագահ Վազգեն Մանուկյանը:
«Միշտ հարց են տալիս` ազատությունը մեզ նվիրե՞լ են, թե՞ մենք ձեռք ենք բերել»,-զրույցի առաջին հարցը հենց Վազգեն Մանուկյանը բարձրացրեց:
Դրա համար պետք է համեմատենք 1991թ. անկախությունը 1918 թ. անկախության հետ: 1918 թ. երեք հանրապետությունների ֆեդերացիա էր` Հայաստան, Վրաստան և Ադրբեջան, որը մեզ համար շատ կարևոր էր. մեզանից շատ ավելի հզոր թշնամին` Թուրքիան, անընդհատ հարձակումներ էր կատարում Հայաստանի վրա: Սակայն Վրաստանը հայտարարեց անկախություն և դուրս եկավ, հետո Ադրբեջանը դուրս եկավ, իսկ մենք մայիսի 28-ին ստիպված ստացանք անկախություն: Այսինքն` անկախության մեր ձգտումը կար, բայց այդ պահին մեր պայքարն անկախության համար չէր, ընդհակառակը` ամեն գնով ուզում էինք պահել այդ եռյակը, որովհետև դա ազգային անվտանգության տեսանկյունից մեզ ձեռնտու էր: 1991-ի անկախությունն այլ էր. Հայաստանն այն բացառիկ հանրապետություններից մեկն էր, որը չմասնակցեց Խորհրդային Միության հանրաքվեին, այլ ինքնուրույն հանրաքվե արեց իր անկախության համար: «Կոմերսանտում» շատ լավ էին գրել. «Եթե հանրապետություններից որևէ մեկը կարող է հպարտանալ, որ ձեռք է բերել անկախությունը, և ոչ թե նվիրել են, ապա դա Հայաստանն է»: Բայց կարծում եմ` այս շարքը պետք է դասել նաև մերձբալթյան երեք ժողովուրդներին, որոնք ի սկզբանե պայքարում էին իրենց անկախության համար:
– Ի՞նչ տվեց մեզ անկախությունը:
– Անկախությունը նախ և առաջ տեսակի պահպանության երաշխիք է: Այն էթնոսները, որոնք անկախություն չունեն, դարերի ընթացքում կամաց-կամաց ձուլվում են: Բազմիցս ասվել է, որ աշխարհում այսօր կան բազմաթիվ էթնոսներ, որոնք ձգտում են անկախության, բայց կան միայն մոտ 200 անկախ պետություններ, և մենք դրանցից մեկն ենք: Ճիշտ է, այս պահին շատ խնդիրներ ունենք, բայց եթե պատմական տեսանկյունից նայենք, դրանք անցողիկ են, փոխարենն ունենք մնայուն ձեռքբերումներ ապագայի համար, օրինակ` ղարաբաղյան պատերազմի հաղթանակը, որը պատմական լուծում էր և ինքնավստահության ու հպարտության զգացում է առաջացնում այսօր և կառաջացնի հաջորդ սերունդների մեջ: Ինչ վերաբերում է բացթողումներին, ապա ոմանք պնդում են, թե դա օբյեկտիվ է, ինչ էլ լիներ, դրանցից հնարավոր չէր խուսափել: Ես բացարձակապես համաձայն չեմ և կարծում եմ, որ բոլոր օբյեկտիվ պատճառների հետ միասին (ղարաբաղյան պատերազմ, երկրաշարժ, ժողովրդի քանակ, հումքի բացակայություն և այլն) շատ սխալներից հնարավոր էր խուսափել:
– Անկախության համար պայքարը հաջողվեց, իսկ ժողովրդավարության համար պայքարնի՞նչ արդյունք տվեց:
– Այո, մենք պայքարել ենք ժողովրդավարության համար, բանտ ենք նստել, ոմանք տարիներով տառապել են, բայց ժողովրդավարությունը նպատակների հասնելու գործիքներից մեկն է, և այն չպետք է դարձնել կրոն: Աշխարհում կամաց-կամաց ժողովրդավարությունը նույնացվում է փող ունենալու հետ: Ում ձեռքը փող կա, կարող է ունենալ, ասենք, հեռուստատեսություն և իր ուզածը քարոզել: Հայաստանում դա ավելի կոպիտ է արվում. ով փող ունի, կաշառք է տալիս իր հետևից մարդկանց տանելու համար: Եթե ժողովրդավարության տակ չկան բարոյականություն, ազգային խնդիրներ ու նպատակներ, այն կարող է նաև չարիք դառնալ: Ես շատ եմ պայքարում, որ մեր երկրում լինի այն ժողովրդավարությունը, որը կա արևմտյան երկրներում, բայց նաև սարսափով եմ նայում, թե ինչի է վերածվում ժողովրդավարությունը հենց նույն այդ երկրներում:
– Այդ դեպքում ի ՞նչ է պետք անել:
– Միսը խոլեստերին ունի, շատ միս ուտելը վնասակար է, բայց աղքատ մարդուն, որը մսի կարոտ է, չարժե ասել, որ միսը վնասակար է, մեջը շատ խոլեստերին կա, մի կեր: Մենք հիմա ուզում ենք այդ միսն ուտել: Հետո կսկսենք մտածել, որ այդ մսի մեջ խոլեստերին կա, ինչպես պայքարենք դրա դեմ:
– Նշեցիք, որ անկախությունը նախ և առաջ տեսակի, ինքնության պահպանման երաշխիքէ: Սակայն համամիտ չե՞ք, որ խորհրդային տարիներին մեր մշակույթն ու ավանդույթներնավելի պաշտպանված ու գնահատված էին, քան այսօր:
– Ինչ-որ իմաստով իրավացի եք: Այո, Խորհրդային Միության հանրապետություններում մեծ հնարավորություն էր ստեղծվել տեղի մտավորականության, մշակույթի զարգացման համար, բայց միաժամանակ դանդաղ և հստակ քայլերով ռուսականացում էր տեղի ունենում: Երեխաների մոտ 40 տոկոսն արդեն սովորում էր ռուսական դպրոցներում: Այսինքն` եթե դա տևեր 100-200 տարի, Խորհրդային Միության տարածքում ոչ թե բոլորը ռուս կլինեին, այլ կլիներ մի նոր ժողովուրդ, որի մեջ ձուլված կլիներ և՛ հայկական մշակույթը, և՛ ռուսականը, բայց ավելի շատ ռուսական կլիներ, քան հայկական, որովհետև ամեն մեկն իր տեսակարար կշռով տարբեր դեր կկատարեր: Մյուս կողմից` մենք Խորհրդային Միության գլոբալիզացիայի պայմաններից դուրս եկանք, հայտնվեցինք համաշխարհային գլոբալիզացիայի պայմաններում: Թվում է, թե որպես անկախ պետություն, մեր ձեռքին ունենք պաշտպանական գործիքներ` պահպանելու մեր տեսակը, մեր մշակույթը, սակայն աշխարհի այս հոսանքները ցույց են տալիս, որ նրանցը շատ ավելի հզոր են, քան մեր գործիքները: Բայց այս խնդիրը միայն մերը չէ. տեսակի կորստից վախենում են այնպիսի հզոր պետություններ, ինչպիսին, օրինակ, Ֆրանսիան է, որն ամեն ինչ անում է իր մշակույթն ու իր տեսակը պահելու համար, և դա նրան հաջողվում է: Մի խոսքով, դա մշտական պայքար է, և այդ խնդիրը նոր չի սկսվել, պարզապես հիմա շատ է հզորացել տեխնոլոգիական նոր միջոցների շնորհիվ:
– Սաֆարովի դեպքերից հետո բարձրացրիք Հայաստանի կողմից ԼՂՀ անկախությանճանաչման հարցը` կոչ անելով ՀՀ նախագահին գնալ այդ քայլին: Իսկապե՞ս պահըհասունացել է:
– Ղարաբաղի անկախությունը ճանաչելը ոչ թե մի հարց է, որ հանկարծ մարդկանց ուղեղը փայլատակեց, և որոշեցին դրա մասին խոսել, այլ խոսքն այն մասին է, թե որ պահին է պետք դա անել: Ես կարծում եմ, որ Սաֆարովի դեպքն առիթ էր, որ դա արվեր: Այդ դեպքի դեմ մի քանի երկրներ խոսեցին, մի քանիսն էլ կխոսեն, և այն կմոռացվի կգնա: Հայ-թուրքական արձանագրությունների դեպքում էլ Թուրքիայի դեմ խոսեցին, ընդունեցին, որ մենք չենք մեղավոր, Թուրքիան է մեղավոր, բայց կրկին հարցը փակվեց-գնաց, և այսօր ամեն մեկը Թուրքիայի հետ տանում է այն քաղաքականությունը, որը բխում է իր ազգային շահերից: Այնպես որ կարծում եմ` պետք էր այս պահն օգտագործել: Ամբողջ համաշխարհային քաղաքականության հիմքում մի պարզ բանաձև կա` ճիշտ ժամանակին առիթից օգտվել:
– Այլևս անիմա՞ստ եք համարում բանակցությունների ճանապարհը:
– Ի սկզբանե պարզ էր, որ այդ բանակցություններն արդյունք չեն տալու, քանի Ադրբեջանը չի պատկերացնում, որ Ղարաբաղն իր կազմի մեջ չի լինելու, իսկ Հայաստանն ինչ էլ պատկերացի, մեկ է, Ղարաբաղն Ադրեջանի կազմի մեջ չի կարող պատկերացնել: Բայց ի՞նչ խնդիրներ են լուծում կողմերը. մենք բանակցությունները վարում ենք` մասամբ հույս տալով դիմացինին, որ միգուցե հարցը հնարավոր է լուծել` մեզ էլ հույս տալով, որ հարցը կամաց-կամաց կմաշվի: Հակառակ կողմը, բանակցություներ վարելով հանդերձ, պատրաստվում է պատերազմի` մտածելով, որ հարցը կարող է լուծել միայն պատերազմի միջոցով: Ադրբեջանի վարքը ցույց է տալիս, որ իսկապես պատրաստվում է պատերազմի, և մեր այն տեսակետը, որ հարցը կամաց-կամաց կմաշվի, կարծես թե չի իրականանում: Այդ դեպքում ինչո՞ւ ենք Ադրբեջանի ջրաղացին ջուր լցնում:
– Այդ քայլերին գնալով` մենք պատերազմը վերսկսելու վտանգի առջև չե՞նք կանգնում:
– Եթե Ադրբեջանը պատերազմի պատրաստ լինի, միշտ էլ պատրվակ կգտնի, ոչ թե այդ քայլերի համար դա կանի:
– Ի՞նչ կտա Հայաստանի կողմից ԼՂՀ ճանաչումը Հայաստանին և Արցախին:
– Նախ և առաջ մենք այդ հարցը կդնենք ռեալ հիմքերի վրա: Միևնույն է, մեզ համար Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում անընդունելի է, ղարաբաղցիներն իրենք մինչև արյան վերջին կաթիլը կպայքարեն դրա դեմ, ուրեմն ինչքան շուտ դա արվի, այնքան լավ: Հետո դիմացիններն էլ կհասկանան, եվրոպացիներն արդեն հասկանում են:
– Դա շղթայական ռեակցիա կունենա՞:
– Եթե մենք ճանաչենք, կլինեն պետություններ, որ կճանաչեն: Գուցե մի քանիսով սահմանափակվի, բայց գոնե այդ ամենը կդրվի իրական հիմքերի վրա: Բացի այդ, դա կունենա նաև ներքին մոբիլիզացիոն նշանակություն. և՛ իշխանությունները, և՛ ժողովուրդը կհասկանան, որ մեր առջև դրված է լուրջ խնդիր, որից ներքին կյանքը մի քիչ ավելի կառողջանա: Անառողջ կյանքով այդ ճանապարհով գնալ չես կարող…
Զրուցեց՝ Անի Գասպարյանը
