Անկախի Հարցազրույցը ՀԽ նախագահ Վազգեն Մանուկյանի հետ
– Արձանագրությունների ստորագրումից մինչ օրս փոփոխվե՞լ է Հանրային խորհրդի դիրքորոշումը:
-Կարծում եմ` չի փոփոխվել: Ասում եմ կարծում եմ, որովհետև այդ հարցին նվիրված հատուկ նիստ չի եղել: Եթե դիրքորոշման փոփոխություն լիներ ՀԽ անդամների մեջ, նրանք այս հարցին նվիրված քննարկումներ կնախաձեռնեին: Բայց առաջիկայում լավ կլինի, որ քննարկենք այս հարցի ընթացքը, որովհետև, այնուամենայնիվ, ինչ-որ փոփոխություններ կան գործընթացի մեջ:
-Արձանագրությունների ստորագրումից հետո հինգ ամիս է անցել, սակայն դրանք դեռևս վավերացված չեն: Ներկայիս իրավիճակը համարո՞ւմ եք գործընթացի ձգձգում, և ինչպես եք գնահատում երկու կողմերի քայլերն այս ամիսների ընթացքում:
-Արձանագրությունների ստորագրումից հետո Թուրքիայում տպավորություն ստեղծվեց, որ Հայաստանն ամեն զոհաբերության կգնա, միայն թե ճանապարհները բացվեն: Եվ Թուրքիան փորձեց անուղղակի ձևով սահմանների բացման նախապայման առաջադրել` Ղարաբաղի հարցը: Սակայն, Հայաստանի դիրքորոշումը Ղարաբաղի հարցում, հակառակը, ավելի կոշտացավ:
Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման ուղղությամբ տարվող գործընթացը նույնպես շարունակվեց նախկին հունով: Փաստորեն, Թուրքիայի մտադրությունը` առաջին քայլը կատարելով` հասնել Ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարվելուն, չիրականացավ: Թուրքիայի «խորամանկ» խաղը հանգեցրեց նրան, որ միջազգային հանրության մեջ սկսեց ինչ-որ բան կորցնել, ոչ թե շահել:
Մեծ տերությունները, որոնք կցանկանային բաց տեսնել ճանապարհները և շահագրգռված են հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ, այսօր հասկանում են, որ հարցի լուծման խոչընդոտներ է ստեղծում թուրքական կողմը, ոչ թե հայկականը:
– ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի ընդունած Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող բանաձևը պատժիչ քա՞յլ է:
-ԱՄՆ-ին երբեք ձեռնտու չէ այս տարածաշրջանում իր ռազմավարական գործընկերոջը նեղացնել: Ցեղասպանության հարցը Թուրքիան ընկալում է որպես ազգային արժանապատվության հարց: ԱՄՆ-ի նման հզոր երկիրն անգամ աշխատում է չդիպչել իր գործընկերների ազգային արժանապատվությանը: Այս տեսանկյունից, չնայած ԱՄՆ-ն գիտակցում է, որ տեղի է ունեցել ցեղասպանություն և իր 40 նահանգները ճանաչել են այն ու դատապարտել, միշտ այս կամ այն պատրվակով խուսափում է ֆեդերալ մակարդակով Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելուց` զգուշանալով գործընկերոջը կորցնելուց:
ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատը հիմնականում առաջնորդվում է ոչ միայն այս պահի պետական քաղաքականությամբ, այլև հակված է առաջնորդվելու մարդասիրական և ժողովրդավարական արժեքներով: Նրա արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի անդամների հետ տարիներ շարունակ, իրական փաստերը ներկայացնելով, աշխատել են հայկական սփյուռքի տարբեր ներկայացուցիչներ: Եվ հանձնաժողովի անդամները հստակ պատկերացում ունեն Ցեղասպանության մասին և առաջին անգամը չէ, որ բարձրացնում են Ցեղասպանության հարցը ԱՄՆ Կոնգրեսում: Քլինթոնի, Բուշի ժամանակ ԱՄՆ վարչակարգը փորձել է դրա դեմն առնել` աշխատելով չթշնամանալ Թուրքիայի հետ: Նրանք, ովքեր պնդում են, թե եթե չլինեին հայ-թուրքական արձանագրությունները, ԱՄՆ-ն կընդուներ ցեղասպանությունը, չարաչար սխալվում են:
Այժմ ԱՄՆ-ի ղեկավարությունը հայտարարում է, թե դեմ է այդ բանաձևի ընդունմանը այժմ` պնդելով, որ դրա ընդունումը կխոչընդոտի հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացմանը: Բայց այստեղ, իմ կարծիքով, որոշակի խորամանկություն կա: Չնայած ԱՄՆ վարչակարգի ցուցաբերած առերևույթ անհամաձայնությանը, կարծում եմ` Թուրքիային նման մի իրավիճակի մեջ գցելու ինչ-որ ներքին համաձայնություն կա, որպեսզի հետագայում ավելի «փափկած» գործի: Հայ-թուրքական արձանագրությունների հարցը, ԱՄՆ վարչակարգի համար, անկախ ԱՄՆ պետական շահերից, դարձել է պատվի հարց:
-Բանաձևի ընդունումն, ըստ Ձեզ, ինչ-որ կերպ կազդի՞ Թուրքիայի կողմից արձանագրությունների վավերացման գործընթացի վրա: Որքանո՞վ է հավանական, որ Թուրքիան կվավերացնի արձանագրությունները:
– Թուրքիան կարող է հայտարարել, որ ԱՄՆ-ի քայլը խոչընդոտեց արձանագրությունների վավերացմանը, կարող է պահանջել, որ ԱՄՆ Կոնգրեսը մեկ քայլ հետ կատարի, որպեսզի թուրքական կողմը վավերացնի արձանագրությունները: Սակայն Թուրքիան արդեն բավական մեծ ճնշումների տակ է հայտնվել:
Չեմ կարծում, որ Թուրքիան մոտ ժամանակներս գնա արձանագրությունների վավերացման, քանի որ կստացվի` իրեն պատժեցին, ինքն էլ համաձայնեց: Դա անբնական կլինի: Ուշ թե շուտ այդ արձանագրությունները կվավերացվեն, բայց չեմ կարծում` մոտ ապագայում:
Առաջին լուրերը, որ Հայաստանը և Թուրքիան ինչ-որ համաձայնության պետք է գան, տարածվեցին անցած տարի` ապրիլի 24-ից մի քանի օր առաջ: Շուտով կլրանա այդ դեպքերի մեկ տարին: Այս մեկ տարվա ընթացքում մի անչափ կարևոր բան տեղի ունեցավ. մշտապես նույն վիճակում գտնվող հայության մեջ արձանագրությունները պոռթկում առաջացրին, ընդ որում, պոռթկումը սփյուռքահայության մեջ նաև արձանագրությունների դեմ ալիք առաջացրեց: Բայց դրա շնորհիվ Սփյուռքն աշխուժացավ: Չեմ հիշում, որ 1988-ից հետո Սփյուռքն այդքան ակտիվ լիներ ազգային հարցերում: Մյուս դրական ձեռքբերումը համարում եմ այն, որ քննարկումների շնորհիվ այս հարցը համաշխարհային քաղաքականության մեջ կարևորներից մեկը դարձավ, որը քննարկվում է ամբողջ աշխարհում, և մենք ձեռք բերեցինք նաև կողմնակիցներ` ինչպես Ղարաբաղի, այնպես էլ Ցեղասպանության ճանաչման հարցում:
Բայց լրանում է դեպքերի մեկ տարին, և Հայաստանը առաջիկա գործընթացում քայլերի մի քանի հնարավորություն ունի: Եթե Թուրքիան չի վավերացնում, Հայաստանը կարող է հետ կանչել իր ստորագրությունը, ասել, որ բոլոր ժամկետներն անցել են: Եվ հետագայում, եթե հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարց առաջանա, պետք է սկսել զրոյից: Երկրորդ հնարավորությունն այն է, որ Հայաստանն առանց վավերացնելու սպասի ինչ-որ ժամանակ, մինչև Թուրքիան վավերացնի այդ արձանագրությունները:
Չեմ բացառում, որ եթե Թուրքիան մինչև ապրիլի 24-ը որևէ քայլ չձեռնարկի արձանագրությունների վավերացման գործընթացի ուղղությամբ, ապա ԱՄՆ-ում այս կամ այն ձևով ֆեդերալ մակարդակով կճանաչվի Հայոց ցեղասպանությունը:
Այս տարին բարենպաստ էր մեր ազգային հարցերն առաջ տանելու գործում, և չնայած Սփյուռք-Հայաստան բնական և արհեստական տարաձայնություններին, ազգային հարցերը հետապնդելիս միասնականություն ցուցաբերվեց:
-Երբ ՀԽ-ն հավանություն տվեց արձանագրություններին, այսպիսի ընթացք ակնկալվո՞ւմ էր:
-Այն, որ պետք էր փոփոխություն մտցնել հայ-թուրքական ավանդական քաղաքականության մեջ, փորձել գնալ երկխոսության, ճանապարհների բացման` միևնույն ժամանակ պահպանելով մեր ազգային շահերը` կապված Ղարաբաղի հարցի և Ցեղասպանության ճանաչման հետ, միարժեք էր բոլորիս համար: Ուղղակի մի մասը կարծում էր, որ գործընթացը կարճ ժամանակում կբերի արծարծված հարցերի լուծմանը, իսկ մի մասն էլ ավելի հոռետես էր և տեսնում էր ձգձգումներով լի ճանապարհ:
-Ի՞նչ ցույց տվեցին անցած ամիսները. արդյոք փոխկապակցվա՞ծ են արձանագրությունները և Ղարաբաղի հարցը:
-Իրականում և՛ ցեղասպանության ճանաչման, և՛ սահմանների բացման և՛ Ղարաբաղի հարցի կարգավորման խնդիրները շաղկապված են: Այս փաստաթղթում կարևորն այն էր, որ ֆորմալ տեսանկյունից Ցեղասպանության և Ղարաբաղի հարցերը ներառված չէին: Բայց սա չի նշանակում, որ կապը չի մնացել: Բանավոր ելույթների ժամանակ այս երեքը միշտ իրար հետ կապված են: Հայկական դիվանագիտության հաղթանակ կարելի է համարել, որ այս հարցերը տարանջատվեցին արձանագրություններում: Երեք հարցը միասին լուծելի չէին, բայց առանձին-առանձին դրանցից յուրաքանչյուրը լուծելի է: Պատահական չէ, որ Թուրքիան սկսեց արծարծել հարցեր, որոնք ընդգրկված չեն փաստաթղթերում: Բայց արդեն ուշ էր: Միջազգային հանրությունից Թուրքիան նկատողություն է ստանում, որ ստորագրված արձանագրություններում այդ հարցերը չկան, մինչդեռ դրանք որպես նախապայման է առաջադրում:
-Ներկա պայմաններում Ղարաբաղի հարցի լուծման ի՞նչ հեռանկար եք տեսնում:
-Ղարաբաղի հարցի լուծման մեջ մի շատ կարևոր տարր կա՝ այն երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմի մեջ: Երբ Ադրբեջանը համակերպվի այդ մտքի հետ, մեր բոլոր բանակցությունները արագ լուծումների կհանգեցնեն: Եթե Ադրբեջանն այդ մտքի հետ համակերպված չէ, նշանակում է` բանակցությունները պետք է անվերջ շարունակվեն, Ադրբեջանն էլ ժամանակ առ ժամանակ կսպառնա, որ հարցը պատերազմի միջոցով է լուծելու: Այս պայմաններում Հայաստանի կոշտ դիրքորոշումը ճիշտ է: Ադրբեջանն էլ հասկանում է, որ բավական երկար ժամանակ է անցել, և դե ֆակտո Ղարաբաղին քիչ թե շատ ճանաչում է գրեթե ողջ աշխարհը:
Ամբողջ աշխարհը շահագրգռված է ճանապարհների բացմամբ: Երբ Թուրքիան հօգուտ Ադրբեջանի Ղարաբաղի հարցի լուծումն առաջ քաշեց որպես նախապայման, մեր կողմնակիցների թիվը Ղարաբաղի հարցում ավելացավ: Այժմ Ալիևի կողմից պատերազմ սկսելու փորձը շատ ավելի դատապարտելի կլինի միջազգային հանրության համար: Այս պայմաններում Ադրբեջանի համար շատ ավելի դժվար է պատերազմ սկսել:
– Ցեղասպանության ճանաչման ուղղությամբ տարվող պետական քաղաքականությունն ինչ-որ կերպ փոխվե՞լ է վերջին մեկ տարվա ընթացքում:
-Շատերի մեջ մտահոգություն կար, որ գործընթացը կհանգեցնի Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից հրաժարման: Հերքվեցին նաև այն կասկածները, թե Հայաստանը, արձանագրությունները ստորագրելով, հետ է կանգնում Ցեղասպանության ճանաչման պահանջից:
Ժամանակը ցույց տվեց, որ համաշխարհային քաղաքականության մեջ և մամուլում վերջին տասնամյակներում այդքան չէր արծարծվել Հայոց ցեղասպանության հարցը, ինչքան այս ընթացքում: Արձանագրությունների վավերացման-չվավերացման հարցի հետ միասին Ցեղասպանության ճանաչման հարցը առաջ է գնում. այդ առումով նշանակություն ունի և՛ սփյուռքահայության կողմից տարվող քարոզչությունը, և՛ Հայաստանի իշխանությունների դիրքորոշումը:
Այս տարի Սփյուռքը և Հայաստանը կողք կողքի պայքարել են Ցեղասպանության ճանաչման համար: Հայաստանից պաշտոնական պատվիրակություն ուղարկվեց ԱՄՆ Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովում բանաձևի քվեարկության ժամանակ, այսինքն` ցույց տրվեց պետական մակարդակով շահագրգռվածություն: Հայկական լոբբին էլ այս տարի շատ ակտիվ է եղել, ինչը արձանագրությունների շուրջը բարձրացված քննարկումների հետևանք է նաև:
-Հայաստանն այսօր որքանո՞վ է պատրաստ սահմանների բացմանը, 5 ամիսների ընթացքում առկա բաց ոլորտներում ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվել:
-Լուրջ պատրաստություն չի եղել: Հայաստանի ներքին քաղաքականությունը և օրենսդրությունն էական փոփոխություններ պետք է կրեն սահմանները բացելու ժամանակ: Չեմ տեսնում, որ այս ամիսներն արդյունավետ են օգտագործվել:
Երբ ժամանակը գա, կյանքն ինքը կստիպի համապատասխան քայլեր ձեռնարկել, բայց լավ կլիներ, որ մինչ այդ պատրաստ լինեինք: Երբ սահմանը բացվի, միանգամից խնդիրներ կառաջանան: Պարզապես, խնդիրների մի մասը կարելի էր հիմա լուծել, որ հետագայում ավելի հեշտ լինի: Չնայած բոլոր առաջացող խնդիրներին` սահմանների բացումն օգտակար է լինելու Հայաստանի զարգացման համար:
Հարցազրույցը վարեց Հայկուհի Բարսեղյանը
