1988 թվական: Հայաստանում մեծ թափ է առնում մի շարժում, որը հետագայում անվանվելու էր Արցախյան: Շարժման նպատակն էր Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը Հայաստանին միավորելը: Շարժումը համակարգելու և ուժերի համախմբման նպատակով 1988 թվականին ստեղծվում է«Ղարաբաղ» կոմիտեն, որի ակունքներում կանգնած էր Վազգեն Մանուկյանը: Նա նախ «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ էր (1988 թ. փետրվարից), ապա կոմիտեի համակարգողը (1988 թ. հունիսից)
«Կյանքիս ամենամեծ հոգեկան վերելքն ապրել եմ, երբ հանրահավաքում իմ առաջին ելույթի ժամանակ հարյուրհազարավոր աչքեր էի տեսնում: Չնայած ասում էի բաներ, որոնք իրենց համար այնքան էլ ընդունելի չէին: Բոլորը համոզված էին, որ մենք ունենք մշտական թշնամի` ի դեմս Թուրքիայի, և մշտական բարեկամ` ի դեմս Ռուսաստանի: Իսկ ես ասացի, որ մենք ո՛չ մշտական բարեկամ ունենք, ո՛չ էլ մշտական թշնամի»:
1988 թ. փետրվարյան ցույցերի ժամանակ Վազգեն Մանուկյանն իր հրապարակային ելույթում առաջին անգամ համազգային գործադուլի կոչ է անում ժողովրդին։
Ղարաբաղ կոմիտեի անդամների հրապարակային ելույթները սղագրվում էին և ներկայացվում Քաղբյուրո։ Լավ իմանալով դա՝ Վազգեն Մանուկյանը երբեմն իր ելույթն անուղղակիորեն ուղղում էր հենց Քաղբյուրոյին։ «Մի օր իմ ելույթում ասացի, որ մենք «նավակը ճոճելու ենք», եթե նույնիսկ Ղարաբաղը մեզ չտաք, Մերձբալթյան երկրները, միևնույն է, վաղ թե ուշ ոտքի են կանգնելու, և Խորհրդային Միությունը փլուզվելու է»:
«Ղարաբաղ» կոմիտեից Վազգեն Մանուկյանը, Աշոտ Մանուչարյանն ու Դավիթ Վարդանյանը կարծում էին, որ պետք է ընդլայնել կոմիտեի հարցերի շրջանակը, որոշակի գաղափարական սկզբունքներ ամրագրել։ Մանուկյանը գրում է այդ սկզբունքները և հանրահավաքի ելույթում ներկայացնում։ Հետագայում դրանք դառնում են Հայոց համազգային շարժման գաղափարական սկզբունքները։
«1988 թ. շարժումն առաջ բերեց մի խնդիր, որն ընդունելի էր ողջ ժողովրդի, այդ թվում և կոմունիստական նոմենկլատուրայի, մտավորականների համար: Դա Ղարաբաղի վերամիավորումն էր Հայաստանին: Բայց դրանից հետո շարժումն առաջ բերեց երկու կարևոր գաղափար, որոնք հակասության մեջ մտան մինչ այդ եղած գաղափարախոսության հետ: Առաջինն ազգային գաղափարախոսությունն էր: Գրվեց «Երրորդ ուժի բացառման օրենքը» հոդվածը, գրվեց «Գնացքից թռչելու ժամանակը», հանրահավաքում հայտարարվեց, որ «մենք չունենք մշտական բարեկամ և մշտական թշնամի», հռչակվեցին շարժման գաղափարական սկզբունքները, և այդ ամենը բուռն կերպով քննարկվեց հասարակության շրջանում: Դա նշանակում էր վերանայել ամբողջ ազգային քաղաքականությունը, որն իշխող էր եղել հայ հասարակության մեջ նախորդ երկու հարյուր տարվա ընթացքում»․ Վազգեն Մանուկյան
Երկրորդ կարևորագույն սկզբունքը, որ հռչակեց շարժումը, նոր, լիբերալ պետության կառուցումն էր: Հարց դրվեց փոխել ամբողջ պետության կառուցվածքը, վերաբերմունքը մարդու իրավունքներին, ազատություններին, դրվեցին ազատ տնտեսության, ազատ քաղաքական մրցակցության, բազմակուսակցական համակարգի և այլ հարցեր:
«Մի կողմից «Ղարաբաղ» կոմիտեով առաջ էինք մղում Ղարաբաղյան հարցը սահմանադրական ճանապարհով լուծելու գաղափարը՝ ձգտելով օրենքների, միջազգային իրավունքի հարցում գործընկերներ գտնել ամբողջ աշխարհում, մյուս կողմից, հասկանալով պատերազմի անխուսափելիությունը, ինչ–որ ձևով, այսպես ասած տակից խրախուսում էինք կամավորական ջոկատների ստեղծումը… Շարժման վերածումը էթնիկական կամ կրոնական հարցի կամ միայն պատմության վրա հենվելն աղետալի սխալ կարող էին լինել հայերիս համար: Միակ ճանապարհը սահմանադրականն էր, որը քեզ հասկանալի և ընդունելի էր դարձնում ամբողջ աշխարհի համար»։
Արցախյան շարժումը շատ արագ՝ 1988 թ. մայիսից զուտ ազգայինից սկսեց վերածվել ազգային-ժողովրդավարական շարժման։ 1988 թ. մայիսին շարժման առաջնորդների միջև ի հայտ եկան քաղաքական, գաղափարական տարաձայնություններ: Ոմանք կարծում էին, որ կա միայն Ղարաբաղի հարցը, և պետք չէ որևէ այլ խնդիր առաջ քաշել: Մյուս մոտեցումն այն էր, որ անհնար է Ղարաբաղի խնդիրն առաջ տանել և հաջողության հասնել՝առանց բազմաթիվ այլ կարևոր խնդիրներ բարձրաձայնելու:
Վազգեն Մանուկյանը վստահ էր, որ ճիշտ ճանապարհը անկախ պետության կերտումն է, և պայքարը փուլ առ փուլ տեղափոխվեց անկախության դաշտ: Մանուկյանի և նրա ընկերների՝ անկախ պետություն ստեղծելու ձգտումներն անընդունելի էին խորհրդային իշխանությունների համար, և նրանց զսպելու նպատակով, 1988 թ. դեկտեմբերի 10-ին Սպիտակի երկրաշարժից մի քանի օր անց, Գրողների միության շենքից, որը կոմիտեի ոչ պաշտոնական գրասենյակն էր «Ղարաբաղ» կոմիտեի մյուս անդամների հետ Վազգեն Մանուկյանը ձերբակալվել է և 6 ամիս անցկացրել Մոսկվայի «Մատրոսկայա տիշինա» բանտում: Սակայն ձերբակալությունը միայն թրծեց Մանուկյանի ու նրա ընկերների ոգին և ավելի բորբոքեց շարժումը, ընթացքը դեպի անկախ պետականություն անկասելի էր:
«Ղարաբաղ» կոմիտեի նախաձեռնությամբ ստեղծվում է «Հայոց համազգային շարժում» (ՀՀՇ) հասարակական-քաղաքական կազմակերպությունը, որի հիմնադիր համագումարի ընտրված վարչության կազմում էին «Ղարաբաղ» կոմիտեի գրեթե բոլոր անդամները։ Վազգեն Մանուկյանն ընտրվում է ՀՀՇ վարչության առաջին նախագահ:
